RECEP ARDOĞAN’ın, Temellerden Topluma -Kelam İlminde Sosyal Açılımlar- adlı kitabı “klm yayınları”nda çıktı. 400 sayfa olan kitap hakkında bir tanıtıcı yazı kaleme aldık.
Eserde kelam ilminin, İslam inancının hayata ve topluma ve medeniyete zihniyet ve ilkeler olarak yansımaları tespit edilmeye ve açıklanmaya çalışılmıştır.
Bu bağlamda insan, toplum, siyaset, hukuk ve medeniyete ilişkin çeşitli meseleler, kelam ilminin tespit ettiği temeller açısından incelenmiş, bazen soru yakından analiz edilmiş bazen uzaktan bütüncül bir bakışla değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Temel İslam ilimlerinden biri olan kelam ilminin yenilenmeye ve ayrıca yeni açılımlara ihtiyacı olduğu fikrinden hareket edilmiştir. Bu bağlamda, kelam ilminin çeşitli sosyal bilimlerle ilişki kurması gerektiği fikrinden hareket edilmiştir.
Eserin giriş bölümünde, bugün için, kelam ilminin, sosyal bilimlerin verilerinden yararlanması ama sosyal bilimler alanında ortaya konan teorilere de teslim olunmaması gerektiği; objektiflik iddiasında olan ama çoğu kez farklı dünya görüşlerine göre şekillenen sosyal bilimlere sorgulayarak yaklaşmasının önemi vurgulanmıştır. Kelam ilminin İslam inancını kesin delillerle tespit, ispat ve savunma rolüne vurgu yapılmış; sosyal bilimler alanında ortaya konan; din ve inançla ilgili farklı teoriler karşısında, kelam ilminin bunları sorgulamasının asli bir işlevi olduğu dile getirilmiştir.
Dinin ve din duygusunun kaynağına ilişkin farklı teorilere yer verilmiş ve bunların eleştirisi yapılmış, dinin kaynağı olan fıtrat ile vahiy arasındaki bağ dikkat çekilmiştir.
“İmanın Yapısal Özellikleri” konusunda, kelamcıların dilsel tahlili ve nakil açısından yaklaşım yanında insan psikolojisi ve sosyoloji açısından meseleye yaklaşılmıştır. İslam akidelerinin bilince, hayata, topluma, medeniyete, kültüre, ilkesel düzeyde yansımalarına değinilmiştir…
Sonraki bölümde “İnsani” konu edilmiştir, insanın değeri, insanın toplumsal ve inanan bir varlık oluşu ortaya konmuş; insanı- için yaratılış gayesi ve yapısal özellikleri açısından bireysel özgürlüğünün hak ve zorunluluk olduğu açıklanmıştır.
“Din Özgürlüğünün Temelleri” bölümünde de insan hakları arasında yer alan ve İslam’da önemli bir yeri olan din özgürlüğünün inanç temelleri, İslam’da din özgürlüğünü temellendiren(ta’sil), haklılaştıran esaslar ortaya konmuştur.
Ayrıca, kitapta, modern batı düşüncesinde insan haklarının temellendiren kavramlar ve teoriler açıklanarak bunların eleştirisi yapılmıştır.
Kitapta, “Siyaset (İmamet-Hilafet)” konusunda, din-siyaset ilişkisi farklı bir yaklaşımla ele alınmış, İslam siyasi düşüncesine yön vermesi gereken umumi ilkeler ile İslam hukukçularının ve kelamcılarının görüşlerinden yararlanılmakla birlikte farklı yaklaşımlar ortaya konmuştur.
“Ekoloji” bölümünde de insanın doğal çevreye yaklaşımını şekillendiren inançlar ve bunların belirlediği ilkelere yer verilmiş; İslam’da ekolojik yaklaşımın temelleri tespite çalışılmıştır. İslam’da doğadaki varlıkların Allah’ın varlığının, kudret, ilim ve hikmetinin delilleri olduğu; sıfat ve isimlerinin tecellileri olduğu, bu nedenle varlıkların ve canlı çeşitliliğinin bir değeri olduğu, İslam’ın adalet ilkesinin her varlığa tabiatına uygun davranmayı gerektiği vurgulanmıştır. Yine İslam’da imtihan ve emanet inancının insanoğlunun doğayla ilişkilerine ne gibi ilkeler olarak yansıdığı da tespite çalışılmıştır.
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
1. AÇILIM İHTİYACI
1.1. Sosyal Bilimlerin Doğuşu ve Teorileşmesi
1.2. İdeolojilerin Doğuşu
1.3. Bilim ve yaşam tarzı alanındaki köklü değişiklikler
2. AMAÇ VE ÖNEM
3. YÖNTEMLER
3.1. Kelamın Konu ve Amacını Korumak
3.1.1. Doğruluk ile işlev arasında doğru bir ilişki kurmak
3.1.2. İlahî Olanı Beşerî Olana İndirgememek
3.1.3. Kelamı sosyoloji ve tarihe indirgememek
3.1.4. Aracı amacın yerine koymamak
3.2. Bilinenlerin sınırlarını çizmek
3.2.1. Bilimsel veriler ile nazariyeleri ayırmak
3.2.2. Sorunu tek bilinmeyenli bir denklem gibi görmemek
3.2.3. Yorumların arkaplan ve amacının farkında olmak
3.2.4. Bir yaklaşımın mantığını tespit etmek
3.3. Küllî ve Usûlî Yaklaşım
DİNİN KAYNAĞI
1. DİNİ İNSANIN ZAAF VE EVRİMİNE DAYANDIRAN TEORİLER
1.1. SOSYOLOJİK TEORİLER
1.2. PSİKOLOJİK TEORİLER
1.2.1. Yansıtma Din Teorisi
1.2.2. Bilgi ve Kavramların Salt Duyumlardan Çıktığı Görüşü
1.3. İDEOLOJİK TEORİLER
1.3.1. Marksizm
1.3.2. Pozitivizm
2. DİNİN KAYNAĞI OLARAK VAHİY VE FITRAT
İMANIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
1. İMANIN PSİŞİK YAPISI
1.1. Akılla temellenen bilgi temeli
1.2. Duygularla Bütünleşen İrade Temeli
1.3. Salih amele motive edicilik
2. İMANIN SOSYOLOJİSİ: AİDİYET VE KİMLİK BİLİNCİ
DİN-BİLİM İLİŞKİSİ
1. DİN-BİLİM ÇATIŞMASININ MENŞEİ
1.1. Bilimin Dinî Dogmaların Sınırları İçine Hapsedilmesi: Skolastisizm
1.2. Bilim ve Din Arasındaki İlişkiyi Kaldırma: Fideist Anlayış
1.3. Bilimin dini yerini alması gerektiğini söyleme: pozitivist ideoloji
2. İSLAM AÇISINDAN BİLGİNİN VE BİLİMİN DEĞERİ
2.1. Hikmet Arayışı Olarak Bilim
2.2. İlahî İsimlerin şerhi Olarak Bilim
2.3. Kelamın ve İslam İlimlerinin Vesaili Olarak Bilim
3. BEŞERÎ BİLGİNİN SINIRLARI
4. DOĞA BİLGİSİNİ MANEVİYAT BİLGİSİYLE TAMAMLAMA
DİN-DEĞER İLİŞKİSİ
1. DEĞER KAVRAMI VE NİHİLİZM
2. İSLAM VE SANAT
2.1. Marifet ve Muhabbetten Çıkan Sanat
2.2. Tefekkür
DİNİN TEZAHÜRLERİ VE SEKÜLERLEŞME -TEVHİDİN HAYATA VE TOPLUMA YANSIMALARI-
1. SEKÜLERLEŞME VE SEKÜLERİZM
2. TEVHİDİN HAYATA VE TOPLUMA YANSIMALARI
2.1. BİREYSEL ALANA YANSIMALAR
2.1.1. Yalnızca Allah’a Kulluk
2.1.1.1. Allah Adına Hareket Etmemek
2.1.1.2. Aracısız Kulluk
2.1.1.3. Riyasızlık
2.1.2. Tevekkül: Maneviyat Gücü Olarak ‘Allah’a Dayanma’
2.2. TOPLUMA YANSIMALAR
2.2.1. Eşitlik
2.2.1.1. Irk Ayrımcılığının Reddi
2.2.1.2. Sosyal Ayrımcılık ve Ayrıcalıkların Kalkması
2.2.2. Özgürleşme
2.2.3. Medeniyet
İNSAN
1. İNSANIN DEĞERİ
1.1. İslam’da İnsan Onurunun Fıtrî ve Kesbî Boyutları
1.2. İnsan onurunun dahili ve harici şartları
1.3. Maddecilik, Evrimcilik ve İnsan Onuru
2. İNANAN VARLIK OLARAK İNSAN
3. ÖZGÜR VARLIK OLARAK İNSAN -BİREYSEL ÖZGÜRLÜK-
3.1. Geleneksel Düşüncede Özgürlük
3.2. Beşerî Varoluş ve Bireysel Özgürlük
3.2.1. Varoluşçu Ateizm ve Özgürlük
2. Bireysel sorumluluğun gereği ve ön-şartı olarak özgürlük
3.2.2. Varoluş ve Aslî Özgürlük
3.2.4. Aklı Etkinleştirme Olarak Özgürlük
3.3. Aidiyet ve Özgürlük İkilemi
3.4. Ahlakî Değer ve Özgürlük İkilemi
3.5. Güvence ve Özgürlük İkilemi
DİN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TEMELLERİ
1. ÖZGÜRLÜK VE SORUMLULUĞU GEREKTİREN İLAHÎ İMTİHAN İNANCI
1.1. Hakikatin Açıklığı
1.2. Sorumluluğun Bireyselliği
2. BASKI VE ZORLAMA KABUL ETMEYEN İMAN ANLAYIŞI
2.1. Dinî inancı akılla kavrama ve temellendirme
2.2. Dindarlıkta Özgür İrade ve Gönüllülük
2.3. İlahî mükafât beklentisi
3. RİSALET VE TEBLİĞ ANLAYIŞI
4. BİREY ÜZERİNDE VESAYETİN REDDİ
a. Din Özgürlüğü – Temsil İddiası İlişkisi
b. Dinî Düşüncede Tekel
c. Din Özgürlüğü – Tek Hakikatçı Anlayış İlişkisi
d. Din Özgürlüğü – Zorunlu Hakikat Anlayışı İlişkisi
5. DİNDARLIĞIN BİR DEĞER OLUŞU
6. İMAN ANLAYIŞI VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KAPSAMI
İNSAN HAKLARININ TEMELLERİ
1. İNSAN HAKLARINI DOĞAL HUKUKLA TEMELLENDİREN GÖRÜŞLER
1.1. Doğal Hukukun Doğal Hakları
1.2. Doğa Durumu Hakları ve Sosyal Sözleşme
1.3. Sosyal Sözleşmeye Yöneltilen Eleştiriler
1.4. Doğal Haklara Yöneltilen Eleştiriler
2. İNSAN HAKLARINI İNSAN DOĞASI İLE TEMELLENDİREN GÖRÜŞLER
2. Ahlâkî Doğa
3. Rasyonel Doğa
4. Beşerî İmkân ve İhtiyaçlar
5. İnsan Onuru
3. KAVRAMSAL BİR TEMEL OLARAK HAK
SİYASET (İMAMET-HİLAFET)
SİYASET
1. İMAMET KONUSUNDAKİ KLASİK TARTIŞMALAR
2. TARİHTEKİ FARKLI SİYASET ANLAYIŞLARI
2.1. Egemenlik ile Siyasal İktidarı Birleştiren görüşler
2.1.1. Yönetenlerin İlahî Tabiatı
2.1.2. Siyasal İktidarın Tanrı Tarafından Belirlendiği Görüşü
2.1.2.1. İlahî Yazgı –Kralın İlahî Hakkı-
2.1.2.2. Dinî Norm –Şiî İmamet Doktrini-
2.1.2.3. Ruhban Yönetimi
2.2. EGEMENLİK İLE SİYASAL İKTİDARI AYIRAN GÖRÜŞLER
3. İSLAM’DA İLKESEL AÇIDAN SİYASET
3.1. SİYASÎ GÜÇ İLE EGEMENLİK AYRIMI
3.2. EMANET ANLAYIŞI
3.3. HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ
3.3.1. Hukukun Ğaî ve Keşfedilir Oluşu
3.3.2. Hukukla Belirlenen Yetkiler
3.3.2.1. Hukuk ve Maslahatla Kayıtlı Yürütme
3.3.2.1.1. Siyasî Yetkilerin Hukukla Belirlenmesi ve Hukukla Sınırlanması
3.3.2.1.2. Hakkın Maslahat Karşısındaki Önceliği
3.3.2.1.3. Siyasî Tasarrufların Toplumun Maslahatına Yönelik Oluşu
3.3.2.3. Adil ve Tarafsız Yargı
3.4. KATILIM
3.4.1. Sözleşme Esası: Seçim ve Biat
3.4.2. Şûrâ
3.4.3. Muhalefet
3.5. Sosyal Çoğulculuk
3.5.1. Barış Esası
3.5.2. Farklılıkları Tanıma
4. İSLAM AÇISINDAN TEOKRASİ
5. SİYASAL İKTİDARA KARŞI YAPTIRIM
5.1. Sivil İtaatsizlik
5.2. İyiliği Emretmek ve Kötülükten Nehyetmek
5.2.1. Kolay ve Emin Yolu Seçmek
5.2.2. Barışın Korunması
5.3. Direnme Hakkı
5.3.1. Devrim Görüşü
5.3.2. Sabır Görüşü
5.3.3. Başarı Koşullu Devrim Görüşü
EKOLOJİ
1. DOĞAYLA İLİŞKİLERDE ZİHNİYET SORUNLARI
1.1. Bilginin Hâkimiyet Aracı Olarak Görülmesi
1.1. Mekanik Evren Anlayışı
1.2. Evreni Basit Determinizm İçine Yerleştirmek
1.3. Bilimi Mutlaklaştırmak
1.4. Sahte Hümanizm
2. EKOLOJİ KELAMININ TANIMI, AMACI VE SINIRLARI
3. İSLAM’DA EKOLOJİK YAKLAŞIMIN TEMELLERİ
3.1. Yaratılış Anlayışı
3.1.1. Kader Kavramı
3.1.2. Cemâl (Estetik) Kavramı
3.1.2. Hikmet Kavramı
3.3. Varlığın Değeri
3.2.1. Âlem: Yaratılış Kitabı
3.2.2. Âlemin Allah’ı Zikretmesi
3.2.3. İlahî Sıfatların ve İsimlerin Tecellileri Olarak Evren
3.3. Varlıkta Hayatın Değeri ve Canlı Çeşitliliği
3.4. İnsanın Konumu
3.4.1. Küçük Evren Olarak İnsan ve Büyük İnsan Olarak Evren
3.4.2. Teshir: İnsanın İmtihan Vasatı Olarak Doğa
3.4.3. Yeryüzü Halifeliği: Dünyayı İmar
3.5. Çevreyle İlişkileri Dinî-Ahlaki Kavramlarla Düşünme
3.5.1. İbadet ve Sadaka Kavramları
3.5.2. İslam: Barış ve Uyum
3.5.3. Mâlikü’l-Mülk ve Emanet Ayrımı
3.5.4. Adalet ve Zulüm Kavramları
3.5.5. Kul Hakkı; ‘Avd ve ta’vîd Kavramları
3.5.6. Tüm Canlılara Merhamet
SONUÇ
KAYNAKLAR
