Mandala Nedir?

“Mandala” sözcüğü, Sanskritçede “manda” (enerji) ve “la” (kap) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan bir sözcüktür ve “enerji kabı” ya da “enerjiyi tutan/saklayan kap” anlamına gelir. Özel bir çizim ve renklendirme sanatı olarak mandala, evrenin sonsuzluğunun insanın özünde olduğu; başka deyişle, insanın özünde sonsuz bir varlık olduğu düşüncesini farklı zeminlerde ve farklı materyallerle anlatan Uzakdoğu kökenli bir el sanatıdır.

Mandalanın geçmişi, bazı araştırmacılar tarafından 40 bin yıl öncesine kadar götürülmekte. İlk mandalaların Hindistan coğrafyasındaki farklı birtakım mağaralara çizilen resimler olduğunu savunan bu araştırmacılar, mandalanın Budizmden bile önce Hindistan coğrafyasında bilindiğini ve uygulandığını öne sürmüşlerdir. Ne var ki, pek çok kültürde benzer çalışmalara rastlanabilir ve tüm bunlara “mandala” ismini vermek güçtür.

Örneğin, geleneksel el sanatlarımız arasında öne çıkan tezhip sanatı, çinicilik veya kalem işlemelerini mandalayla ilişkilendirmek güçtür. Çünkü bu sanatlarda içerik, formdan çok daha ön plandadır ve kullanılan el becerileri, içerikte verilmek istenen mesajı güçlendirdiği oranda güzel ve değerli kabul edilir. Mandalada ise formun kendisi ayrı bir değer taşır ve form, yarattığı meditatif etkiler bakımından güzel ve değerli tutulur.

Hinduizmde mandala, Siva ve Sakti’nin kozmik dansını sembolize eder. Budizmde ise Buda’nın diyarını veya vizyonunu sembolize eden daha farklı mistik ve metafizik anlamlar kazanır. Hinduizm ve Budizmin yanı sıra Caynizm ve Sihizm gibi Uzakdoğu inançlarında da sıkça yer verilen mandala çalışmaları, mistik ve metafizik anlamlarının yanı sıra estetik bakımdan da oldukça zengin bir çeşitliliğe sahiptir.

Bununla birlikte mandala çalışmaları, mistik veya geometrik olmak üzere iki temel başlık altında incelenebilir. Mistik mandala türündeki çalışmalarda, mistik yönü güçlü ve manevi anlamlar yüklü formlar kullanılır, evrenin özündeki sonsuzluk duygusu sezgi veya içe bakış yöntemleriyle özümsenmeye çalışılır. Bu yönüyle mistik mandala, pek çok kültürel kod ve mesajı farklı formlar üzerinden işler. Bu çalışmalarda kullanılan formların yanı sıra renk seçimleri de yine kültürel kodlar üzerinden şekillenir.

Budistlere göre mistik mandala, kişilere evrenin kutsallığını ve bu kutsallık içinde kendi potansiyellerini keşfetme fırsatı sunar. Bu yönüyle mistik mandala, insanı gereksiz yüklerinden kurtarıp evrenin sonsuzluğuna taşır ve kendi hakikatini bu sonsuzluk içinde keşfetmeye çağırır. Tüm duygu ve düşüncelerin mistik mandala çalışması sırasında tutulduğuna inanan Budistler, bu arınmanın gerçekleştiği oranda kişide yaratıcı enerjinin açığa çıkacağını düşünür.

Budistler ayrıca, olumsuz duygu ve düşüncelerini aktardıkları mandalalarını yakıp küllerini savurarak tinsel bir şifalanma sürecinin mümkün olduğuna da inanır. Tamamlanmış bir mandala, yaratıcı enerjilerin yanı sıra hep güzel duygu ve düşüncelerin açığa çıkmasına katkı sağlayacağı için, onu yapan kişinin yanında taşımak isteyeceği veya yaşam alanlarında hep görmek isteyeceği nesnelerden biri haline gelir.

Diğer taraftan geometrik mandala ise herhangi bir kültürel kod veya mesaj içermeksizin farklı birtakım geometrik formların kullanıldığı ve içerikte çok daha farklı temaların işlendiği mandala çalışmalarını ifade etmektedir. Bu form ve temaların hazırlanmasında ve renklendirilmesinde herhangi bir kesin kural olmamakla birlikte, dış yüzeylerde dairesel formların kullanılması ve mandala desenleri boyanırken belirli bir sıra düzeni içinde hareket edilerek merkezden başlayıp en dış daireye gelinmesi şeklinde yaygın bir eğilim görülmektedir.

Her iki türü içinde de mandala sanatı, makro veya mikro kozmosu gösteren sembolik bir anlatıma sahiptir ve bu sanatta esas amaç, kişinin ruh dinginliğine ulaşmasının yanı sıra evrene bakış açısını genişletmesine katkı sağlamaktır. Mandala desenleri belirli bir sıra düzeni içinde adım adım boyanırken kişi, dış dünyanın karmaşasından uzaklaşarak tüm enerjisini belirli bir nokta üzerinde yoğunlaştırır. Mandalanın çok küçük ve zengin desenleri, boyama işlemi sırasında kişiye evrenin sonsuzluğunu düşündürür ve zihninde yer eden pek çok meselenin bu sonsuzluk içinde eriyip kaybolmasını sağlayan mandala, bu yolla meditatif bir etkide bulunur.

Mandala çalışmaları, çizim ve renklendirme olarak iki temel kısımdan oluşmakta. Bu çizimler herhangi bir yeteneğe bağlı olmaksızın kolaylıkla yapılabileceği gibi, karmaşık desenler için daha yüksek el becerileri gerekmektedir. Çizim yapılacak yüzeyler ise kağıdın yanı sıra tuval, taş ve seramik veya ahşap gibi çok çeşitli yüzeyler olabilmektedir. Çizim aracı olarak da kalemin yanı sıra cetvel ve pergel gibi araçlar veya fırça gibi resim malzemeleri de kullanılabilmektedir.

Mandala çalışmalarında desenleri kendiniz hazırlayabileceğiniz gibi, daha önce hazırlanmış formları da renklendirebilirsiniz. Kullandığınız yüzeye göre farklı boyama araçlarının seçimine de dikkat etmelisiniz. Kağıt yüzeylerde çalışacaksanız, boyanın arka sayfaya bulaşmaması önemlidir. Tuval üzerinde çalışıyorsanız ve yağlı boya tercih ediyorsanız, küçük yüzeyler için ince samur fırçalar kullanmanız güzel sonuçlar doğuracaktır. Tuval üzerinde fırça geçişlerini görmek istemiyorsanız, sert uçlu sentetik kıllı fırçalar yerine, yumuşak uçlu doğal kıllı fırçaları tercih etmelisiniz.

Mandalada renk tercihleri, desenlerin formuna bağlı olduğu gibi, çoğu zaman da kişinin içinde bulunduğu ruh halinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Bu yönüyle mandala, kişinin kendisini bir ifade ediş şekli olarak değerlendirilebilir ve kişinin bilinçaltında saklı olanların bilinç düzeyine çıkmasına katkı sağlar.

Mandalada ayrıca, tema bütünlüğünün yanı sıra renk bütünlüğü de önemlidir. Bir mandalanın teması, tek bir mandala deseninde değil, mandalanın desen bütünlüğünde açığa çıkar. Desen bütünlüğünün görsel açıdan mükemmeliyeti, renk bütünlüğünü gözetmesine bağlıdır. Bu bütünlüğü koruyan çalışmalar, yalnızca çizim ve boyamayla değil, aynı zamanda görsel açıdan da rahatlatıcı etkilere sahiptir.

Mandala çalışmalarının en önemli faydası, kişiyi ruhsal bakımdan bir dinginlik haline taşımasıdır. Zihni meşgul eden çok sayıda konu, mandala çalışmasındaki yoğunlaşma sırasında dağılıp gider. Estetik bakımdan başarılı mandalalar, parça içindeki bütünü, bütün içindeki parçaları görmeyi sağlar ve görsel zekanın gelişmesini hızlandırır. El becerilerinin yanı sıra dikkat gelişiminde de faydalı olan mandalalar, sabırlı olmak konusunda kişilerin direncini yükseltir ve başta stres olmak üzere pek çok olumsuzlukla kendi başına mücadele etme güç ve olanaklarını geliştirir.

Sevdiklerimizle yaptığımız mandalalar ise keyifli vakit geçirmemize katkı sağladığı gibi, sosyal ilişkilerimizin güçlenmesine de yardımcı olur. Piyasada pek çok çeşidini bulabileceğimiz mandala kitapları, bu tür etkinlikleri dilediğimiz ortamlarda gerçekleştirmemizi ve çalışmalarımızı uzun süreler korumamızı sağlar.

Tüm sanat severlere kalıcı izler bırakmalarını dilerim…